Người thành niên là người đã đủ 18 tuổi, khi đạt độ tuổi này cá nhân có quyền bằng chính hành vi của mình để xác lập và thực hiện các quyền, nghĩa vụ dân sự theo quy định pháp luật. Tuy nhiên, trên thực tế không phải bất cứ ai đã thành niên cũng có thể hoàn toàn tự mình thực hiện được những quyền và nghĩa vụ đó. Bộ luật Dân sự 2015 đã dựa vào khả năng nhận thức và khả năng làm chủ hành vi của mỗi cá nhân để phân biệt thành ba trường hợp đặc biệt, gồm: người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi, và người hạn chế năng lực hành vi dân sự.
Người mất năng lực hành vi dân sự
Điều 22 Bộ luật Dân sự 2015: “Khi một người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần”.
Một cá nhân bị xác định mất năng lực hành vi khi: Mắc bệnh liên quan đến tâm thần (bị bệnh tâm thần hoặc bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi của mình); Có yêu cầu (theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc cơ quan, tổ chức hữu quan); Có kết luận của tổ chức giám định về tình trạng bệnh của bệnh nhân; Có quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án (Tòa án ra quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần).
Khi cá nhân được xác định mất năng lực hành vi, hậu quả pháp lý đối với là mọi giao dịch dân sự phải do người đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện.
Mất năng lực hành vi dân sự không phải là một mức độ năng lực hành vi dân sự mà là một tình trạng của năng lực hành vi dân sự của cá nhân trong một khoảng thời gian nhất định đối với cá nhân bị mắc các bệnh về tâm thần hoặc bệnh khác mà ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và làm chủ hành vi. Do đó, khi không còn căn cứ tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự thì họ sẽ được khôi phục năng lực hành vi dân sự theo yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan.
Pháp luật quy định ba trường hợp về năng lực hành vi nhân sự.
Người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự
Ngoài trường hợp liên quan đến bệnh tâm thần hoặc bệnh khác dẫn đến việc mất năng lực hành vi dân sự thì trình trạng phụ thuộc vào chất kích thích khác cũng là một căn cứ suy đoán pháp lý về khả năng nhận thức và làm chủ hành vi để xác định năng lực hành vi dân sự của cá nhân.
Điều 24 Bộ Luật Dân sự 2015 quy định: “Người nghiện ma túy, nghiện các chất kích thích khác dẫn đến phá tán tài sản của gia đình thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án có thể ra quyết định tuyên bố người này là người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự. Tòa án quyết định người đại diện theo pháp luật của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự và phạm vi đại diện”
Đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự thì họ không bị mất hết năng lực hành vi dân sự mà họ vẫn có thể tự mình tham gia được một số giao dịch dân sự nhằm phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt của họ. Bản thân họ là người có năng lực hành vi dân sự nhưng bị hạn chế năng lực hành vi dân sự để tránh việc phá tán tài sản của gia đình nên chỉ những giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của họ mới phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật.
Cá nhân được xác định là hạn chế năng lực hành vi dân sự khi có các yếu tố:
– Phụ thuộc vào chất kích thích đến mức độ nghiện (nghiện ma túy, nghiện các chất kích thích khác) ,
– Phát sinh hậu quả về tài sản từ tình trạng nghiện dẫn đến phá tán tài sản của gia đình hoặc người khác.
– Có yêu cầu của người có quyền và lợi ích liên quan hoặc cơ quan, tổ chức hữu quan có mối quan hệ với người đó
– Có quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án (Tòa án là cơ quan duy nhất có thẩm quyền có thể ra quyết định tuyên bố là người hạn chế năng lực hành vi dân sự).
Khi một cá nhân được xác định là người hạn chế năng lực hành vi dân sự, họ sẽ có người đại diện theo pháp luật. Việc xác định người đại diện theo pháp luật và phạm vi đại diện do Tòa án quyết định.
Giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật. Với những giao dịch nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày thì tự xác lập và thực hiện mà không cần có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật. Ngoài ra, đối với những trường hợp có quy định của văn bản pháp luật khác không cấm người hạn chế năng lực hành vi dân sự được tự mình tham gia xác lập, thực hiện thì các cá nhân này được quyền tham gia mà không cần sự đồng ý của người đại diện.
Người mất năng lực hành vi dân sự theo Bộ luật Dân sự năm 2015. Ảnh minh họa.
Người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi
Người thành niên do tình trạng thể chất hoặc tinh thần mà không đủ khả năng nhận thức, làm chủ hành vi nhưng chưa đến mức mất năng lực hành vi dân sự thì theo yêu cầu của người này, người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và chỉ định người giám hộ, xác định quyền, nghĩa vụ của người giám hộ.
Thực tế trong xã hội có rất nhiều người vì những lý do khác nhau như sức khỏe, tình trạng tinh thần, tuổi tác, ốm đau, tai nạn… dẫn đến khả năng nhận thức và làm chủ hành vi của họ rất yếu. Tuy nhiên, họ không rơi vào tình trạng như người bị mất năng lực hành vi dân sự, nhưng thực tế năng lực hành vi dân sự của họ bị hạn chế rất nhiều. Một cá nhân được coi là có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi khi thỏa mãn các điều kiện sau:
– Là người trên 18 tuổi.
– Tình trạng nhận thức và làm chủ hành vi khó khăn nhưng chưa đến mức mất hẳn năng lực hành vi, xuất phát từ nguyên nhân thể chất hoặc tinh thần.
– Có yêu cầu của chính người đó hoặc người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan.
– Có kết luận xác nhận của giám định pháp y tâm thần.
– Có quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án tuyên bố họ là người có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi.
Đối với những người này, Tòa án chỉ định người giám hộ cho họ.
Khi không còn căn cứ tuyên bố một người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi thì theo yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.
Việc xác định đúng năng lực hành vi dân sự có ý nghĩa quan trọng trong thực tiễn, bởi nó liên quan trực tiếp đến tính hợp pháp của các giao dịch dân sự, thừa kế, hôn nhân, hay giải quyết tranh chấp. Nhiều trường hợp, do không am hiểu quy định pháp luật, các cá nhân, gia đình đã gặp rủi ro pháp lý, hợp đồng bị vô hiệu hoặc quyền lợi bị xâm hại.
Với đội ngũ luật sư chuyên sâu về dân sự, Công ty Luật Tri Ân sẵn sàng hỗ trợ tư vấn, giải thích cụ thể về năng lực hành vi dân sự trong từng trường hợp. Đại diện khách hàng làm việc với Tòa án để xin tuyên bố mất, hạn chế hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi. Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp trong các giao dịch dân sự, tranh chấp liên quan đến người mất/hạn chế năng lực hành vi. Soạn thảo, rà soát hợp đồng nhằm đảm bảo tính pháp lý, tránh rủi ro vô hiệu.
Việc có luật sư đồng hành sẽ giúp bạn an tâm, phòng ngừa tranh chấp và xử lý kịp thời những tình huống phát sinh.
CÔNG TY LUẬT TNHH TRI ÂN
MST: 3602909782
Địa chỉ: Tầng 7, Toà nhà Tinnghia Plaza, 224 Hà Huy Giáp, P. Trấn Biên, Đồng Nai
Số điện thoại: 0898917927
Email: tranquan@luattrian.com
